W dniu 30 sierpnia br. Sejm przyjął nowelizację Kodeksu postępowania karnego oraz Kodeksu karnego. Nowelizacja została przygotowana przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego funkcjonującą przy Ministrze Sprawiedliwości. W dalszym toku procesu legislacyjnego ustawą zajmie się Senat. Tradycyjnie już jednym z podstawowych celów nowelizacji jest skrócenie czasu trwania i uproszczenie postępowań przed sądami. To, czy cel ten zostanie osiągnięty oceniać będzie można dopiero po jakimś czasie obowiązywania nowych przepisów. Dotychczasowe zmiany, choćby procedury cywilnej, pokazują, że jego osiągnięcie nie jest proste, zwłaszcza w sytuacji, gdy zamiast przygotowania nowego kompleksowego rozwiązania kodeksowego proponuje się gruntowną przebudowę procesu opartą o dotychczasowe regulacje.
Jednym z zasadniczych założeń nowelizacji jest przyznanie radcom prawnym uprawnień w zakresie prowadzenia obrony w sprawach karnych i sprawach karno-skarbowych. Przypomnijmy, że w chwili obecnej w Polsce istnieje podział zawodów prawniczych. Podstawowymi zawodami są adwokat i radca prawny, ale także doradca podatkowy, przy czym osoby wykonujące ten zawód nie muszą mieć wykształcenia prawniczego. Najszersze spektrum działania spośród tych zawodów przypisane jest do zawodu adwokata. Adwokat może reprezentować strony w postępowaniu cywilnym, jak również być obrońcą w procesie karnym. Adwokat może wykonywać również czynności z zakresu doradztwa podatkowego. Nieco węższy zakres, w stosunku do zawodu adwokata, obejmuje zawód radcy prawnego. Radca prawny, w obowiązującym stanie prawnym, może podejmować wszelkie czynności, które może wykonywać adwokat, jedynym wyjątkiem jest bycie obrońcą w procesie karnym lub karno-skarbowym. Radca prawny może natomiast, identycznie jak adwokat, być pełnomocnikiem każdej innej strony występującej w procesie karnym, np. pełnomocnikiem oskarżyciela posiłkowego. Podział na radców prawnych i adwokatów w tej chwili jest sztuczny i niczym nieuzasadniony. Jeśli bowiem radca prawny, na takich samych zasadach jak adwokat, może reprezentować każdą stronę postępowania karnego, to nie ma żadnych racjonalnych przesłanek do izolowania go od obrony oskarżonych w procesie karnym.
Zdecydowane protesty przeciwko przyjętej nowelizacji Kodeksu postępowania karnego ze strony przedstawicieli adwokatury i przywoływane przez nich argumenty wydają się wyłącznie reakcją spowodowaną obawą przed dopuszczeniem do rynku usług w zakresie obrony w procesach karnych kilkudziesięciu tysięcy potencjalnych konkurentów, radców prawnych. Powoływanie się przy tym na etos zawodu adwokata oraz poszukiwanie źródeł zawodu radcy prawnego w minionym systemie wystawia już tylko świadectwo autorom tego rodzaju argumentów.
Na marginesie wspomnieć należy historię zmian w ustawie o radcach prawnych, które w konsekwencji prowadzą do zrównania obu zawodów prawniczych - radcy prawnego i adwokata. Pierwotnie zawód radcy prawnego ograniczony był do państwowych i spółdzielczych jednostek organizacyjnych. W momencie uchwalenia ustawy o radcach prawnych można zatem było mówić faktycznie o dwóch odrębnych zawodach prawniczych, których zakresy działalności się nie pokrywały. Pierwszej, rewolucyjnej zmiany, dokonano w 1997 r. Zmieniono bowiem art. 4 ust. 1 ustawy o radcach prawnych, w którym dopuszczono radców prawnych do świadczenia pomocy prawnej na rzecz podmiotów gospodarczych, jednostek organizacyjnych oraz osób fizycznych. Radca prawny nie mógł świadczyć jednak pomocy prawnej w sprawach rodzinnych, opiekuńczych i karnych. Pełnomocnikiem oskarżyciela posiłkowego lub powoda cywilnego w postępowaniu karnym mógł być wyłącznie wtedy, gdy reprezentował instytucje państwowe, społeczne lub podmioty gospodarcze. Ta regulacja powodowała niejako naturalny podział pomocy prawnej pomiędzy adwokatów i radców prawnych. Adwokaci specjalizowali się w prowadzeniu spraw karnych, rodzinnych, opiekuńczych, cywilnych, natomiast obsługą obrotu gospodarczego zajmowali się radcowie prawni. Odebranie adwokatom monopolu na sprawy rodzinne i opiekuńcze nastąpiło w 2005 r. Jedynym ograniczeniem pozostało zatem występowanie radców prawnych w charakterze obrońców w postępowaniu karnym, do czego jedynym uprawnionym zawodem jest zawód adwokata.
Przyjęta przez Sejm nowelizacja Kodeksu postępowania karnego jest naturalnym i oczywistym krokiem ustawodawcy. Żadne racjonalne powody nie przemawiają nie tylko za tym, żeby wyłącznie adwokaci mogli podejmować się obrony w sprawach karnych, ale również za utrzymywaniem istnienia dwóch zawodów prawniczych, do wykonywania których dochodzi się w ten sam sposób i takim samym nakładem nauki. Jest w zasadzie przesądzone, bez względu na to jak długo będzie to trwało i z jakim oporem się to będzie spotykać po którejkolwiek ze stron, że do połączenia i utworzenia jednego zawodu prawniczego w Polsce prędzej czy później dojdzie.
Wykonywanie zawodu adwokata uregulowane jest w ustawie z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze, radcy prawnego w ustawie z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, a doradcy prawnego w ustawie z dnia 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym.
Kancelaria Radcy Prawnego Paweł Mądry 59-220 Legnica Plac Słowiański 1, pok. 511 tel. 785 86 96 96 e-mail: Kontakt z Kancelarią