W postępowaniu cywilnym wyróżnia się dwa rodzaje nakazu zapłaty, nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym i nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym. Oba wydawane są na posiedzeniu niejawnym, a więc w celu ich wydania sąd nie wyznacza rozprawy, na którą wzywa strony i świadków. Podstawą wydania obu nakazów zapłaty są twierdzenia zawarte w pozwie, a także, w przypadku nakazu zapłaty wydawanego w postępowaniu nakazowym, wyraźne żądanie powoda w tym zakresie.
Nakaz zapłaty, tak w postępowaniu upominawczym, jak i nakazowym, obejmować powinien całość żądania pozwu. Pozwanemu nakaz zapłaty doręczany jest razem z odpisem pozwu. Od każdego z nakazów pozwany może się odwołać wnosząc sprzeciw, w postępowaniu upominawczym, albo zarzuty, w postępowaniu nakazowym. Termin do odwołania wynosi dwa tygodnie. Jeżeli od nakazu zapłaty nie zostanie wniesiony środek zaskarżenia (zarzuty albo sprzeciw), nakaz zapłaty uprawomocni się i będzie wywoływał skutki identyczne, jak prawomocny wyrok. Sąd, na wniosek powoda, nadaje nakazowi zapłaty klauzulę wykonalności, a w oparciu o taki tytuł wykonawczy komornik może prowadzić egzekucję zasądzonych w nakazie zapłaty należności.
Do obu rodzajów postępowania nakazowego stosuje się również przepisy o postępowaniu uproszczonym. Jeżeli sprawa kwalifikuje się do rozpoznania w tym rodzaju postępowania, pisma procesowe, a więc pozew, sprzeciw albo zarzuty, wnosi się na urzędowych formularzach. W postępowaniu uproszczonym obowiązują również inne zasady pobierania opłat. Zasadą jest opłata stała, uzależniona od wartości przedmiotu sporu.
Na tym w zasadzie kończą się podobieństwa obu nakazów zapłaty. Z punktu widzenia praktyki i szybkości postępowania, ważniejsze są elementy, które oba rodzaje nakazów różnią.
Nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym może zostać wydany przede wszystkim w sprawach, w których powód dochodzi roszczenia pieniężnego. Przepisy nie określają kiedy nakaz zapłaty w postępowaniu może zostać wydany, zawierają jednak katalog przesłanek negatywnych, bowiem nakaz zapłaty nie może zostać wydany, gdy: 1) roszczenie jest oczywiście bezzasadne, 2) przytoczone przez powoda okoliczności budzą wątpliwości, 3) zaspokojenie roszczenia zależy od świadczenia wzajemnego, 4) miejsce pobytu pozwanego nie jest znane albo doręczenie mu nakazu zapłaty nie może nastąpić w kraju.
Wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym podlega takiej samej opłacie jak złożenie pozwu w normalnym trybie procesowym, zatem opłata wynosi 5 % wartości przedmiotu sprawy. Dla wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym nie jest konieczny wniosek powoda. Sąd wyda go, jeśli oceni, że nie zachodzą przywołane powyżej przesłanki negatywne. W przypadku uprawomocnienia się nakazu zapłaty, trzy czwarte opłaty od pozwu jest zwracane powodowi.
Kolejną istotną różnicą są skutki skutecznego wniesienia środka zaskarżenia. W przypadku nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym nakaz zapłaty traci moc, a sprawa kierowana jest na rozprawę. Od tego momentu postępowanie toczy się tak, jakby nakaz zapłaty nie został wcześniej wydany. Nakaz zapłaty może zostać zaskarżony także tylko w części. W takiej sytuacji w pozostałym zakresie nakaz się uprawomocni.
Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym stanowi o wiele bardziej skuteczny, od swojego odpowiednika wydanego w postępowaniu upominawczym, środek dochodzenia należności. Przede wszystkim, aby sąd wydał taki nakaz niezbędny jest wniosek powoda. Ponadto wydanie nakazu zapłaty uzależnione jest od stwierdzenia dochodzonej należności jednym z następujących dokumentów: 1) dokumentem urzędowym, 2) zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem, 3) wezwaniem dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu, 4) zaakceptowanym przez dłużnika żądaniem zapłaty, zwróconym przez bank i nie zapłaconym z powodu braku środków na rachunku bankowym. Podstawą wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym są także papiery wartościowe, przede wszystkim, często stosowany na zabezpieczenie wierzytelności, weksel. Sąd wydaje także nakaz zapłaty na podstawie dołączonej do pozwu umowy, dowodu spełnienia wzajemnego świadczenia niepieniężnego oraz dowodu doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, jeżeli powód dochodzi należności zapłaty świadczenia pieniężnego lub odsetek w transakcjach handlowych określonych w przepisach o terminach zapłaty w transakcjach handlowych.
Jeśli chodzi o zaakceptowany przez dłużnika rachunek, to w praktyce obrotu gospodarczego będzie nim przede wszystkim wystawiona przez wierzyciela faktura VAT, jak również wystawiony zgodnie z obowiązującym prawem podatkowym rachunek, jeśli wierzyciel nie jest płatnikiem podatku od towaru i usług. Istotną kwestią jest również osoba składająca podpis pod fakturą. Dla potrzeb podatkowych faktura VAT nie wymaga podpisów ani sprzedawcy, ani kupującego. Jednak na płaszczyźnie cywilnoprawnej, w szczególności zaś mając na względzie skutki w postaci możliwości żądania wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, niezbędne jest uzyskanie podpisu dłużnika, którym ten zaakceptuje wystawiony mu rachunek. Podpis ten powinien zostać złożony zgodnie z zasadami ujawnionymi we właściwym rejestrze, do którego wpisany jest przedsiębiorca (ewidencja działalności gospodarczej albo rejestr przedsiębiorców). Zatem jeśli rachunku nie podpisuje zgodnie z zasadami reprezentacji np. zarząd spółki z o.o., to powinna podpisać go osoba posiadająca upoważnienie zarządu do takiego podpisu. Kwestię tę warto uregulować w zawieranej wcześniej umowie. Ciekawie na tym tle wypada jedno z orzeczeń Sądu Najwyższego, w którym stwierdzono, że „Upoważnienie powoda przez pozwanego do wystawiania faktur VAT bez podpisu może być traktowane jako zaakceptowanie przez dłużnika rachunku uzasadniające wydanie przez sąd nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym” (sygn. akt: II CSK 131/05).
Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym wywołuje o wiele mocniejsze skutki, w stosunku do nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym. Przede wszystkim nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym jest tytułem zabezpieczenia od chwili jego wydania. Nie określa on sposobu zabezpieczenia, co oznacza, że wierzyciel dysponujący nakazem zapłaty wskazuje go we wniosku kierowanym do komornika. Nakaz zapłaty wydany na podstawie papieru wartościowego, w szczególności weksla, jest natychmiast wykonalny po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia.
Pozew zawierający wniosek o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym podlega niższej opłacie. Powód wnosi opłatę w wysokości 1/4 opłaty, jaką należałoby wnieść od pozwu w postępowaniu zwykłym, natomiast pozwany wpłaca pozostałe 3/4 w przypadku składania zarzutów.
Powyższe różnice przemawiają za takim prowadzeniem dokumentacji firmowej, aby, w przypadku konieczności skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego, możliwe było uzyskanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, ponieważ jest to zarówno tańsze, jak i może okazać się bardziej skuteczne z uwagi na możliwość zabezpieczenia roszczenia w trakcie trwania procesu wywołanego odwołaniem się pozwanego do nakazu zapłaty.
Powyżej pominięte zostały europejskie postępowanie nakazowe oraz elektroniczne postępowanie upominawcze.
Kancelaria Radcy Prawnego Paweł Mądry 59-220 Legnica Plac Słowiański 1, pok. 511 tel. 785 86 96 96 e-mail: Kontakt z Kancelarią